Thòi lòi là loài cá không còn lạ lẫm đối với những người dân ven biển vùng Gò Công. Đây là loài động vật lưỡng cư, có thể bò nhanh trên mặt đất, leo cây và di chuyển trên mặt nước với tốc độ khoảng 30km/h. Chúng sống nhiều ở vùng đất ngập mặn, bùn lầy ven biển. Loài cá này có hình thù gần giống với cá bống sao nhưng da xù xì và hai mắt lồi to trên chóp đầu. Chính vì đặc điểm nhận diện này nên dân gian mới đặt tên cho chúng là "cá bống thòi lòi".
Cá thòi lòi khá hung dữ, miệng đầy răng nanh, răng hàm trên xếp thành hai hàng, hàm dưới xếp một hàng, đôi mắt to và đặc biệt là hai chiếc vây tựa như hai cánh tay giúp chúng trườn dễ dàng trên đất bùn. Cá thòi lòi có đầu hình trụ, hai mắt lồi phía trên nên tầm quan sát của chúng rất rộng. Chúng hô hấp bằng phổi và có thể thở trên cạn nhưng khi dưới nước thì dùng mang và thường ra khỏi hang khi có ánh nắng lên. Những ai đã từng nghe đến loài cá dị hình này thì khi tận mắt chứng kiến cảnh chúng đi lại, chạy nhảy, thậm chí leo lên cây đều phải trầm trồ thán phục. Dựa vào đặc điểm di chuyển như thế nên người phương Tây gọi chúng là loài "cá đi bộ" và Tổ chức Sinh vật thế giới xem là một trong sáu loài vật "kỳ lạ nhất hành tinh".
Loài cá này khá tạp ăn, chúng ăn hầu hết các loài bé hơn như tôm, còng, ba khía và các loài cá nhỏ. Cá thòi lòi rất nhanh nhẹn và tinh ranh, chúng kiếm mồi trên mặt nước và sống ở những hang sâu, dài 2 - 3 m. Chúng đào hang bằng miệng với nhiều ngóc ngách thông nhau ở những nơi hiểm hóc như kẹt rễ cây đước, cây mắm, cây bần, lùm ô rô và có thể lặn dưới nước 5 - 10 phút.
Trong dân gian có ba cách để bắt cá thòi lòi: Người dân bắt cá thòi lòi bằng cách chờ thủy triều xuống, cá thòi lòi vào hang, người dân bít kín hết các cửa ngách phụ của hang rồi đặt lưới nhỏ trước cửa hang chính, đến khi thủy triều lên, cá ra khỏi hang mắc vào lưới. Đến khi đó người dân chỉ việc đi gỡ lưới bắt cá ở các cửa hang mà đã đánh dấu đặt lưới. Ngoài ra, với những kinh nghiệm lâu năm của người dân ven biển vùng Gò Công thì họ dùng cần trúc hoặc nhánh đước suôn, dài khoảng 2 - 3 m, bắt trùng tuột hết ruột, lấy cọng lá dừa xỏ thành khoanh tròn, cột vào dây câu. Chuẩn bị thêm cái thau lớn, có rắc tro hoặc cám khô. Nước ròng, bãi bùn lộ ra, thòi lòi chạy nhảy khắp nơi. Nhử cho cá cắn vào mồi, nhè nhẹ giật lên và khéo léo làm sau cho cá rơi vào thau cám (hoặc tro để sẵn). Bên cạnh đó, người ta cũng có thể đi soi cá thòi lòi vào ban đêm, vì khi soi đèn sáng chói mắt chúng không di chuyển được và có thể dễ dàng bắt.
Cá thòi lòi được xem là một trong những sản vật đặc biệt của vùng Gò Công, bởi nhờ liên tục di chuyển nên thịt cá rất săn chắc, thơm và ngọt. Tuy nhiên phải biết cách chế biến thì mới khơi dậy được vị ngon thật sự của loài cá này. Cá thòi lòi không có mỡ nhưng cá rất nhiều nhớt và hơi có vị tanh vì thế khi chế biến cần làm thật kỹ để cá hết nhớt. Khi chế biến xong để nguội thì thịt cá lại không bị tanh, đây chính là điểm mạnh khá nổi trội của loài cá này. Có nhiều món ăn được chế biến từ cá thòi lòi như: Kho tiêu, chiên xù, nấu canh chua nhưng ngon nhất vẫn là cá thòi lòi nướng muối ớt. Để chế biến món cá thòi lòi nướng muối ớt thơm ngon, trước tiên phải rửa sạch bùn trên cá thòi lòi, sau đó ướp muối ớt, rồi nướng trên bếp than. Sau khi nướng trên bếp một chút là mùi thơm của cá lan tỏa hòa quyện cùng mùi cay nồng của ớt khiến cho người ăn phải xuýt xoa bởi hương vị đậm đà của món ăn này. Bên cạnh đó, cá thòi lòi còn có thể làm khô. Khô cá thòi lòi đem chiên hoặc nướng chấm nước mắm me thì vô cùng tuyệt vời.
Ths. Lê Hồng Quân
Nguồn: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Tiền Giang.
